Osad czynny w pigułce.

Pamiętać należy, że osad czynny to nie tylko bakterie. W skład mikrofauny wchodzi cale mnóstwo pierwotniaków oraz organizmy tkankowe. Częste obserwacje tego samego osadu umożliwiają wychwycenie bardzo istotnych zmian związanych z aktywnością, sposobem poruszania, obecnością form przetrwanych itp.

Wśród pierwotniaków w osadzie spotykane są wiciowce, korzenionóżki oraz orzęski o bardzo zróżnicowanym i często zaskakującym kształcie i budowie. Najliczniej spotykane są orzęski w tym formy pływające (Tetrahymena, Colpidium, Paramecium), pełzające (Litonotus, Chilodonella, Aspidisca) oraz osiadłe (Vorticella, Epistilis, Opercularia, Podophrya). Te małe organizmy zbudowane z jednej komórki są odpowiednikiem organizmów wyższych.

Epistylis sp.

Podlegają tym samym procesom fizjologicznym, zdobywają pokarm, "trawią go", poruszają się, rozmnażają. Wśród nich obserwujemy gatunki bardzo wrażliwe na czynniki środowiska i to właśnie te gatunki są bioindykatorami pracy osadu jak również jak również istnieją gatunki eurytypowe o szerokiej tolerancji środowiska. Znajomość tych różnych cech znacznie ułatwia identyfikację gatunków i ocenę pracy osadu.

Wśród organizmów tkankowych najczęściej spotykane są: wrotki, nicienie czasami brzuchorzęski lub niesporczaki. Organizmy te poza wrotkami, które spotykane są cały rok występują sezonowo. Również obserwacje związane z zachowaniem się tych organizmów są cenne przy opisywaniu pracy osadu. Organizmy te pojawiają się przy dobrej pracy osadu i wysokim stopniu oczyszczania ścieków. Są więc wskaźnikiem dobrego osadu. Jednak zbyt duża liczba organizmów tkankowych (nicienie, widłonogi, skąposzczety, niesporczaki) ze względu na rozmiary, żarłoczność lub sposób poruszania może powodować rozbijanie kłaczków lub zakłócenia w równowadze biocenotycznej.

Warunki tlenowe panujące w osadzie czynnym można ocenić na podstawie struktury kłaczków oraz obecności lub nie organizmów wrażliwych na niskie stężenia tlenu (Aspidisca costata, Vorticella convallaria, Vorticella campanula, Euplotes affinis). W osadzie dobrze natlenionym kłaczki mają luźną strukturę oraz właściwą spójność.

Wirczyk Vorticella sp.

Przy deficycie tlenu może dochodzić do rozpadu kłaczków uwagi na obumieranie organizmów aerobowych w kłaczkach. Następuje wówczas rozwój bakterii fakultatywnych, zaczynają dominować wiciowce oraz korzenionóżki. Obserwuje się obumieranie wielu pierwotniaków i wrotków. Pojawiają się problemy z nitryfikacją. Odpływ staje się mętny.

Wiek osadu można ocenić na podstawie dominacji poszczególnych grup organizmów. Dobrym wskaźnikiem wieku osadu są wrotki. Ponieważ charakteryzują się długim okresem rozwoju nie występują w osadach o krótkim wieku. Ponadto w starym osadzie dominują duże kłaczki oraz orzęski osiadłe. Zbyt długi wiek osadu jest niekorzystny z uwagi na osłabienie efektywności oczyszczania spowodowaną niską aktywnością przestarzałych populacji mikroorganizmów.

Na ocenę aktywności pierwotniaków składa się głównie sposób ich zachowania tzn: poruszanie się, pobieranie pokarmu, tworzenie cyst przetrwalnikowych itp. Wprawny obserwator wychwyci nienaturalne zachowanie poszczególnych organizmów, co może skłonić do wyszukania przyczyny, której likwidacja zoptymalizuje proces oczyszczania.

Orzęski Aspidisca sp.

Obecność telotrochów, tworzenie cyst przetrwalnikowych, "chowanie się" wrotków, obecność martwych organizmów mogą dostarczyć informacji o zaburzeniach przebiegu procesu oczyszczania. Obecność dużej ilości korzenionóżek i wiciowców, masowe występowanie bakterii pomiędzy kłaczkami, brak organizmów wrażliwych na duże stężenia zanieczyszczeń świadczyć może o dużym obciążeniu osadu. Bardzo cenne są informacje dotyczące przyczyn obniżonej sedymentacji np.: wzrost rozproszony, niesedymentujące mikrokłaczki, puchnięcie lepkie, puchnięcie nitkowate itp. Wszystkie powyższe przykłady są dowodem na to, że w krótkim czasie technolog może uzyskać całe mnóstwo informacji dotyczących pracy osadu i ewentualnie podjąć kroki zmierzające do usprawnienia procesu oczyszczania.

Niestety bardzo często wynik analizy osadu czynnego ogranicza się do przedstawienia składu gatunkowego. Sam skład gatunkowy w wielu przypadkach nie jest przydatny. Technolog oczyszczalni oczekuje informacji dotyczących jakości osadu, jego kondycji związanej z ilością pokarmu, tlenu, wieku osadu, stwierdzenia ewentualnych zaburzeń, ustalenia przyczyn złej pracy. Dlatego bardzo istotna jest współpraca biologów z technologami. Na pewno ułatwi ona rozwiązanie wielu problemów, z którymi borykamy się raz po raz, a także usprawni pracę niejednej oczyszczalni.

Źródło: Forum eksploatatora kwiecień 2002