Cele i ogólne warunki przyrodniczego zagospodarowania osadów ściekowych

Osady z oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych (miejskich i wiejskich) oraz z biologicznego oczyszczania innych ścieków (głównie z przetwórstwa roślinnych i zwierzęcych surowców) o zbliżonych właściwościach obfitują w organiczne i mineralne składniki nawozowe, które zostały wcześniej pobrane z gleby przez rośliny. Powinny więc one wrócić do środowiska glebowego, tak jak naturalnie masa roślinna wraca do gleby, a w tradycyjnym rolnictwie wraca w postaci obornika. Nie zwracanie ziemi glebotwórczej biomasy zuboża aktywność biologiczną środowiska na terenach rolnych oraz zanieczyszcza wody i ziemie na terenach obciążanych tymi substancjami w postaci ciekłych i stałych odpadów. Znaczna część składników wynoszonych (w postaci płodów rolnych) z gleb użytkowanych rolniczo i przemieszczanych do terenów mieszkaniowych i przemysłowych gromadzona jest w osadach z biologicznego oczyszczania ścieków. Biologiczne pochodzenie osadów ściekowych sprawia, że podobnie jak próchnica glebowa zawierają one organiczne związki węgla i azotu - niezbędne do życia mikroorganizmów i fauny glebowej oraz składniki pokarmowe roślin wyższych (zielonych). Przywracanie glebie składników zawartych w osadach ściekowych jest uzasadnione nie tylko z gospodarczego punktu widzenia, lecz także jest niezbędne do przywracania i zachowania ekologicznej równowagi. Znaczna część powierzchni ziemi jest całkowicie pozbawiona gleby, pokrywa ją grunt bezglebowy.

Fot. 13 Zakłady Azotowe Puławy - trawy wysiane na podłożu popiołowym użyźnionym osadem ściekowym.

Wprowadzanie osadu ściekowego do gruntu bezglebowego nadaje mu się aktywność biologiczną właściwą glebie ukształtowanej naturalnie. W ten sam sposób można także przywrócić aktywność biologiczną glebom zdegradowanym. W miarę postępu w oczyszczaniu ścieków stale zwiększa się ilość wytworzonych osadów, których odwodnienie i unieszkodliwienie wymaga coraz większych środków technicznych i finansowych. Problem ten nie sprowadza się więc tylko do ekologiczno-sanitarnych aspektów. Nie mniej istotne są nakłady finansowe niezbędne do spełnienia stale rosnących wymogów ochrony środowiska. Przyrodnicze sposoby użytkowania osadów ściekowych są najprostszymi i najtańszymi sposobami ich unieszkodliwiania. Nic więc dziwnego, że zawsze były przedmiotem zainteresowania nawet w latach fascynacji mineralnym nawożeniem roślin. Gospodarka rynkowa państw wysoko uprzemysłowionych nigdy nie zaniechała rolniczego użytkowania nawozowych zasobów zawartych w osadach ściekowych mimo, że zwiększyła jednocześnie rygory ochrony środowiska. Oprócz glebotwórczych i nawozowych walorów osady ściekowe są w różnym stopniu obciążone chorobotwórczymi organizmami, szkodliwymi składnikami i odorami. Ogranicza to, a niekiedy nawet wyklucza możliwość przyrodniczego użytkowania osadów ściekowych. Zawartość metali ciężkich i chorobotwórczych organizmów zależą jednak od jakościowych rygorów stawianych ściekom i technologiom oczyszczania ścieków oraz od technologii przeróbki osadów ściekowych. Nawozowe i sanitarne wymogi do przyrodniczego użytkowania osadów ściekowych mogą więc być spełnione przez odpowiednie systemy podczyszczania i oczyszczania ścieków oraz uzdatniania fizycznych, chemicznych i biologicznych właściwości osadów. Stale wzrastające koszty unieszkodliwiania (odwadniania, transportu i składowania) wraz z opłatami z tytułu użytkowania środowiska zaczynają przewyższać nakłady niezbędne do przeróbki osadu wraz z przyrodniczym zagospodarowaniem. Ten kierunek jest rozwijany od dawna w krajach bogatych. Zaczyna on być i u nas rozumiany, a nawet już realizowany w niektórych oczyszczalniach i urzędach miejskich.